Eserin adı:

Kapı Kanatları ve Tokmağı

Şehir:

Sultanahmet, İstanbul, Türkiye

Müze:

Türk ve İslam Eserleri Müzesi

About Türk ve İslam Eserleri Müzesi, Sultanahmet

Eserin asıl sahibi:

7. / 13. yüzyıl başı Artuklu Hanedanı, Cizre Atabeki Mahmud Sencer Şah (H 605-639 / M. 1208-1241)

Eserin yapım tarihi:

H. 7. / M. 13. yüzyıl başı

Müze Envanter Numarası:

المطرقة: 3749 ؛ مصراعا الباب: 4282

Malzeme ve teknik:

Kanatlar: ahşap (ceviz ve kavak), maden (tunç ve pirinç), ajur (delik işi) tekniği.

Ebatları:

Kanatlar: Yük: 300 cm. Gen: 112 cm. Tüm gen: 224 cm; Tokmak: Yük: 27,5 cm. Gen: 24cm. Kal: 3 cm

Dönem / Hanedan:

Selçuklu Cizre Atabeyliği

Üretim veya buluntu yeri:

Güneydoğu Anadolu.

Tanıtım:

Cizre Ulu Cami'ye ait çift kanatlı kapının ahşap iskeleti, tunç plakalarla kaplanmış; pirinç çubuk ve levhalardan oluşan süsleme, demir çivilerle kapı iskeletine çakılmıştır. Kapının kenarını, yuvarlak başlı çivilerle tutturulmuş dörtlü yonca yaprağı motifli bir bordür dolanır. Kapı kanatları üzerinde her kanatta alt alta sıralanmış ve merkezinde on iki kollu bir yıldızın yer aldığı üç madalyon yer almaktadır. Bunların aralarına gelecek şekilde ise kanatlar kapanınca tamamlanan iki tüm ve iki yarım madalyon yerleştirilmiştir. On iki köşeli yıldızlardan oluşan madalyon ve geometrik motiflerin arasında kalan boşluklar, ajur (delik işi) tekniğinde rumi-palmet motifli plakalarla doldurulmuştur. Bu motiflerin zemininde eskiden kırmızı ve mavi renklerin kullanılmış olduğu ve böylece motiflerin daha belirginleşmesinin sağlandığı, kalan izlerden anlaşılmaktadır. Kapının iki dış kenarında görülen yarım ve çeyrek madalyonlar, bu geometrik düzenin adeta sonsuz bir biçimde uzayıp gittiğini göstermektedir. Kapı kanatlarının ortasına yakın bölümünde, tokmak takılacak iki bölüm vardır. Birbirlerine ortada yer alan bir aslan kafasıyla bağlanmış iki ejderin oluşturduğu tunç kapı tokmakları, kapı kanatlarına bu deliklerden geçerek sabitlenmiştir. Tokmak dökümle yapılmış olup üzeri kazıma tekniği ile süslenmiştir. Tokmağın ejderleri sivri kulaklı, badem gözlü ve kanatlıdır. Yılan pullarıyla kaplı gövdeleri helezon şeklinde düğümlenip, birbirleriyle bağlanan kuyruklarının uçları da kartal başlarıyla betimlenir.

Kapının üstünde yer alan bronz döküm kabartma yazılmış sülüs hatlı kitabenin harflerinin bir kısmı eksik olduğundan tam olarak okunamamaktadır. çözümlenebilen bölümünde “Bizim büyüğümüz Ebul Kasım Mahmud Sencer Şah'a Allah kuvvet versin” yazmaktadır.

Adı geçen Atabek, Cizre Atabeki olup, 1208-1241 yılları arasında hüküm süren Mahmud Sencer Şah olmalıdır.

Anıtsal camilerin görkemli kapıları, aynı zamanda cennetin kapılarını da simgelerler. Kapı üzerinde hükümdar adına yer verilmesi, sonsuzluğu simgeleyen geometrik bezemeler ve kapı tokmaklarındaki ejder ve aslan figürleri, Tanrı'nın ilahi kudreti yanında hükümdarın gücünün de ifadesidir.

Tarihlendirme:

Kapının üst kısmında yer alan kitabesinden anlaşılacağı üzere, adı geçen Cizre Atabek'i olup, 1208-1241 tarihleri arasında hüküm süren Mahmud Sencer Şah dönemi olmalıdır. Tokmak M.S. 1155 tarihinde inşa edilen Cizre Ulu Camii için kapı kanatları ile birlikte yapılmış olmalıdır.

Eserin müzeye geliş şekli:

Mardin Müzesi'nden 1976 yılında kapı kanatları ve tokmak birlikte getirilmiştir.

Üretim yerinin saptanması:

Eserler, Cizre Ulu Camii için özel olarak üretildiklerinden Cizre'de veya güneydoğu Anadolu'da üretilmiş olması kuvvetle muhtemeldir.

Seçme Kaynakça:

ölçer, N. et al, Türk ve İslam Eserleri Müzesi, İstanbul, 2002, 97-99.

Roxborough, D.J. (ed.) Turks, A Journey of a Thousand Years, 600-1600, London 2005, 399-400.

Citation:

Alev Özay "Kapı Kanatları ve Tokmağı" in "Discover Islamic Art", Museum With No Frontiers, 2024. https://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=object;ISL;tr;Mus01;4;tr

Hazırlayan: Alev Özay

MWNF Numarası: TR 06