Saf Seccade
Sultanahmet, İstanbul, Türkiye
Türk ve İslam Eserleri Müzesi
About Türk ve İslam Eserleri Müzesi, Sultanahmet
H. 9. / M. 15. yüzyıl
720
Yüne yün, Türk (Gördes) düğümü.
430 x 133 cm
Erken Osmanlı Dönemi
İç Anadolu Bölgesi.
Türk ve İslam Eserleri Müzesi koleksiyonunda 9. / 15. yüzyıldan günümüze ulaşabilen erken tarihli üç saf seccadeden biridir. Camilerde Müslümanların düzgün birer saf halinde namaz kılabilmesi için her kişiye ayrı bir alan yaratan mihrap nişleri halinde düzenlenmiştir. Asıl boyutları bilinmeyen seccade günümüze fragman halinde ulaşmıştır. Seccadenin zemini beyaz (krem) renklidir. Lacivert renkli bordürlerin çevrelediği bölümler içinde ikisi yeşil, üçü koyu mavi toplam beş mihrap nişi yer alır. Seccadenin mihrap tasarımında 7. / 13. yüzyıla tarihlenen Anadolu Selçuklu Dönemi Konya halılarının kufi desenli anıtsal bordürlerinin etkisi görülür. Mihrap nişlerinin alınlığına birer stilize koçbaşı motifi ile mihrap köşeliklerine içleri lacivert damalı kırmızı sarkıtlı köşebentler yerleştirilmiştir. Her bir mihrapta biri ortada, ikisi yanlarda olmak üzere aşağı doğru sarkıtılmış üç kandil motifi yer alır. Mihrap nişlerinin dört tanesinin alt bölümünde yer alan baklava motifleri, dört tarafa yönelmiş ok ucuna benzer motiflerle bezelidir. Buna karşılık orta nişin alt bölümünde yer alan baklava motifi, adeta seccadenin merkezini belirleyen simetri unsuru olarak yalın halde verilmiştir.
Kırmızı zemin üzerinde mavi renkte dizilmiş çifte koçbaşını andıran desen ana bordürü oluştururken, aynı zamanda safları birbirinden ayırıcı özelliktedir.
Ana bordürü çevreleyen sarı zeminli ince bordür üzerindeki motifler sarı ve mavi renkli rozetlerden oluşan bir zincir örgüsü görünümündedir. Selçuklu geleneğini devam ettiren özellikle kufi yazı karakterindeki ok ucuna benzer geometrik köşeli motifler, kandiller sekiz köşeli yıldız motifleri daha sonraki Osmanlı seccadelerine geçişi hazırlamıştır.
Osmanlı sanatında bilinen en erken tarihli saf seccadeler, 9. / 15. yüzyıla tarihlenmektedir. Camide namaz kılan cemaatin düzgün bir saf oluşturması amacıyla üretilmişlerdir. Bu dönem seccadeleri, geometrik kompozisyonları ve kufi hatlı bordürleriyle klasik Osmanlı seccadelerine geçişi sağlamışlardır.
Hem kök boya üzerinde yapılan kimyasal analiz hem de halı üzerinde yer alan motif ve kompozisyon 9. / 15. yüzyıl özelliklerini taşımaktadır.
Yurt çapında yaygınlaşan hırsızlık ve yağmayı önlemek amacı ile başlatılan eser toplama çalışmaları sonucu Şeyh Baba Yusuf Camii'nden 1911 yılında getirilmiştir. Adı geçen cami, Anadolu'da ilk büyük Türkmen yerleşim yerlerinden olan Sivrihisar'da 1498'de yaptırılmıştır. Şeyh Baba Yusuf (ö.918 / 1512) 15. yüzyılda Sufiliğin Bayramiye kolunun kurucusu Hacı Bayram Veli'nin (753-834 / 1352-1430) selefi olan din bilginidir.
Eskişehir-Sivrihisar yöresinde halıcılık yaygın değildir. Ayrıca bu dönemde Konya'nın en önemli üretim merkezi olması ve örneğimizin Selçuklu geleneğini sürdürmesi nedeniyle Konya yöresinde dokunduğu düşünülebilir.
Aslanapa, O. Türk Halı Sanatının Bin Yılı, İstanbul 1987, s.163, Lev. 115
ölçer, N. vd, Turkish Carpets of 13th-18th Centuries, İstanbul 1996, s.158-159.
ölçer, N. vd, Türk ve İslam Eserleri Müzesi, İstanbul 2002, s.168.
Gönül Tekeli "Saf Seccade" in "Discover Islamic Art", Museum With No Frontiers, 2024. https://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=object;ISL;tr;Mus01;17;tr
Hazırlayan: Gönül Tekeli
MWNF Numarası: TR 32